Αφιέρωμα στην επέτειο της πυρπόλησης του Λιβαδά από τους Γερμανούς, στις 29-9-1943.

ΓΡΑΦΕΙ: Ο Δημήτριος Κων. Σειραδάκης

«Θέλοντας να θυμίσω αλλά και να τιμήσω τούτο το συγκλονιστικό ιστορικό

γεγονός θα αποτολμήσω σήμερα δυο βήματα στο σκοτεινό θάλαμο της ιστορικής

μνήμης. Το πρώτο είναι να κάμω μια «ανθρωπογεωγραφική περιδιάβαση» στο

Λιβαδά των χρόνων του μεσοπολέμου και το δεύτερο, το συγκλονιστικότερο, είναι

να περιγράψω την τραγική μοίρα των γυναικόπαιδων του Λιβαδά, όπως την έζησα ο

ίδιος, την αποφράδα εκείνη μέρα της 29 ης Σεπτεμβρίου 1943».

Σε λίγες μέρες έρχεται η θλιβερή επέτειος του ολοκαυτώματος του Λιβαδά

από τους Γερμανούς που έγινε στις 29-9-1943. Η ανάμνηση αυτού του θλιβερού

γεγονότος ανέβασε στο πεδίο της συνείδησής μου σκηνές από τη ζωή των

Λιβαδιανών πριν ακόμη ξεσπάσει η λαίλαπα του πολέμου αλλά και σκηνές από το

ολοκαύτωμα του χωριού.

Θέλοντας λοιπόν να θυμίσω αλλά και να τιμήσω, όπως λέω στην εισαγωγή,

την επέτειο του ολοκαυτώματος του χωριού μου, θα κάμω σήμερα το πρώτο βήμα

αυτής της περιδιάβασης και θα προσπαθήσω να περιγράψω σκηνές από την

καθημερινή ζωή των Λιβαδιανών. Θα αναφέρω χαρακτηριστικές στιγμές της

ιστορίας του χωριού και θα περιγράψω με συντομία πώς γιόρταζαν τις γιορτές και

τα πανηγύρια του χωριού τους, πώς γλεντούσαν, πώς αθλούνταν ρίχνοντας «το

κρητικό βόλι» Ακόμη πώς οι γυναίκες διάζονταν και ύφαιναν στον αργαλειό. Πώς

έκαναν την μπουγάδα τους στην Κείθε Βρύση. Πώς μάζευαν τις ελιές και πώς οι

άντρες τι ς έβγαζαν στα λιοτριβειά, πώς όργωναν και έσπερναν τα χωράφια τους,

πώς θέριζαν και αλώνιζαν τα σπαρτά τους, πώς έσκαβαν και τρυγούσαν τα αμπέλια

τους και γενικώς καθετί που διατηρεί ζωντανή την ιστορική μνήμη.

Σε τούτη την περιδιάβαση θα μπορούσε να ξεκινήσει κανείς από τα βάθη της

ιστορίας του χωριού, κυρίως όμως από την εποχή που αναφέρεται η ύπαρξη του

χωριού, δηλ. από την ενετοκρατία. Έτσι αποδείξεις της ύπαρξης του Λιβαδά, ως

χωριού και μάλιστα αξιόλογου, ανευρίσκομε σε δυο ιστορικά ντοκουμέντα της

ενετικής εποχής. Το πρώτο με τίτλο «Καστροφύλακας» και το δεύτερο, το πιο

αξιόλογο, με τίτλο «Τριβάν», που τιτλοφορείται ως εξής; «Αφήγησις περί διαφόρων

γεγονότων εκτυλυχθέντων εν τω Βασιλείω της Κρήτης, από του έτους1182 μέχρι και

του 1669, οπότε παρέμεινε υπό την εξουσίαν της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας,

καταρτισθείσα υπό του κυρίου Αντωνίου Τριβάν, Δημόσιου Δουκικού

Συμβολαιογράφου».

Στις σελίδες, λοιπόν 81 και 82 της ανωτέρω αφήγησης, αναγράφονται τα

χωριά του «Καστελίου του Σελίνου» ανάμεσα στα οποία αναφέρεται ρητά και το

χωριό Λιβαδάς. Επομένως τυχόν άλλες εκδοχές ελέγχονται ως ανακριβείς. Πιστεύω

πως πρέπει να βγαίνουν προς τα έξω μόνον όσα η ιστορική έρευνα αποκαλύπτει με

αδιάσειστα στοιχεία…

Μετά την περίοδο της ενετοκρατίας ακολούθησε η υποδούλωση της Κρήτης

στον τουρκικό ζυγό με πληθώρα επαναστάσεων, σφαγών, διωγμών, καταστροφών

και δηώσεων. Μέσα σε αυτή την κόλαση των τουρκικών διωγμών βρέθηκε επανει

λημμένως και ο Λιβαδάς, κυρίως κατά τις μεγάλες κρητικές επαναστάσεις του 1821,

1866, 1867, 1897 και όχι μόνο, και στη συνέχεια στον αδιάλειπτο αγώνα για την

ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Σε όλες αυτές λοιπόν τις αιματηρές επαναστάσεις και συγκρούσεις βρέθηκε

και ο Λιβαδάς, για να φθάσουμε στην περίοδο του Μεσοπολέμου, δηλαδή λίγα

χρόνια πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η περίοδος αυτή ως τις

παραμονές της κήρυξης του ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940, ήταν εξαιρετικά

γόνιμη και παραγωγική για το Λιβαδά. Και αυτό γιατί ήταν μια περίοδος γεμάτη

πρόοδο και προκοπή για το χωριό. Θα έλεγα πως ήταν η περίοδος των παχέων

αγελάδων για το Λιβαδά.

Ερευνώντας κανείς τούτη την ιστορική περίοδο του χωριού θα κάμει πολλές

ανακαλύψεις- διαπιστώσεις και γενικά θα βρει πολλά στοιχεία τα οποία συνθέτουν

το ανθρωπογεωγραφικό προφίλ του Λιβαδά. Έτσι θα διαπιστώσει πως λίγο χρόνο

προ της πυρπόλησής του ο Λιβαδάς ήταν ένα πολύ αξιόλογο χωριό. Ένα χωριό

πολυάνθρωπο αφού οι τρεις γειτονιές του Παπαδερά, Αντωνιανά και Σειραδιανά

είχαν 175 κατοίκους Να σημειωθεί ότι οι περισσότεροι απ’ αυτούς ήταν νέοι

άνθρωποι, αληθινό «αντρολάσι» όπως τους έλεγαν, οι οποίοι μάλιστα ξεχώριζαν

για την λεβεντιά και την ευφυϊα τους. Είχε ακόμη και πολλές και όμορφες κοπελιές,

νοικοκυρές και ξομπλιάστρες, γνωστές παντού για την ηθική και τη νοικοκυροσύνη

τους. Επιπρόσθετα στο Σχολείο του φοιτούσαν πολλά παιδιά γιατί όλες οι

οικογένειες τότε ήταν πολύτεκνες.

Γενικά είχε μια μεγάλη πνευματική παράδοση και καλλιέργεια αφού είχε

πολλούς, πνευματικά καλλιεργημένους ανθρώπους, πολλούς εργάτες της επιστήμης

και των γραμμάτων, πράγματα για τα οποία οι Λιβαδιανοί υπερηφανεύονταν και

πίστευαν-όχι άδικα- πως το χωριό τους αποτελούσε την κορωνίδα των χωριών της

περιοχής.

Οι Λιβαδιανοί, άνθρωποι από τη φύση τους ελευθερόφρονες και περήφανοι

αλλά και έξυπνοι και δημιουργικοί, έβρισκαν τα μέσα και τον τρόπο να αξιοποιούν

τα όποια πλεονεκτήματα του χωριού τους και να τα μετατρέπουν σε πηγές πλούτου

αλλά και πνευματικής καλλιέργειας. Μερικοί απ’ αυτούς είχαν ταξιδέψει για

εμπορικούς- επιχειρηματικούς λόγους ως την Πόλη, τη Σμύρνη και την Προύσα, ενώ

άλλοι εφάρμοζαν πρωτοποριακές για την εποχή τους καλλιεργητικές μεθόδους,

χρησιμοποιώντας πρωτότυπες για τα χρόνια τους μεθόδους λιπάνσεων και

βελτιωμένες ποικιλίες αμπελιών και άλλων δέντρων.

Τα δέκα λιοτριβειά στις τρεις γειτονιές του χωριού μαζί με τα αμέτρητα

λιόφυτα, τα δεκαπέντε πατητήρια στο Σελί, στα Καμπιά και στην Ώχρα, τα

δεκατέσσερα αλώνια με τις θεμωνιάστρες από τον Βάτση ως τη Βίγλα και τον

Βόθωνα, τα τρία μαντριά των Τσουρήδων και των Παπαδερών με τα αλάλητα

γιδοπρόβατα, τα πέντε- έξι μικρά εξοχικά μποστανάκια στο Ζουριδά, στις Ψιακιές,

στα Βρυσάλια στη Μαρτακιά, στα Πλακάκια και αλλού, που έκαναν μοναδικά σε

ποιότητα και νοστιμιά λαχανικά, κ.λ.π. βεβαιώνουν πως ο Λιβαδάς στι ς παραμονές

της πυρπόλησής του είχε φθάσει σε πολύ υψηλό σημείο οικονομικής ανάπτυξης και

πνευματικής καλλιέργειας.

Κατάλοιπα όλων αυτών των δημιουργημάτων ενός λαμπρού λαϊκού

πολιτισμού σώζονται και είναι ακόμη και σήμερα διάσπαρτα σε όλα τα σημεία του

χωριού και παρά τη φθορά του χρόνου και τη θύελλα της κατοχής, εξακολουθούν

να διατηρούν το μεγαλείο τους.

Φαίνεται όμως πως η εικόνα αυτή ενός χωριού που άκμαζε και ανθούσε σε

όλους τους τομείς της ζωής προκάλεσε τη βάσκανο μοίρα του και στις 29-9-1943

καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Γερμανούς. Θλιβερά αποκαΐδια του

ολοκαυτώματος του χωριού κατά το 1943, υπάρχουν ακόμη και σήμερα και

αποτελούν αψευδείς μάρτυρες εκείνης της βιβλικής καταστροφής.

Αιωνία η μνήμη εκείνων των «Επιφανών Ανδρών και Γυναικών» που με τη

θυσία και τον αγώνα τους θα αποτελούν αιώνιο σημείο αναφοράς και

παραδειγματισμού για τις επερχόμενες γενιές. Στη μνήμη αυτών των μοναδικών

ανθρώπων αφιερώνονται εν είδει μνημοσύνου, οι παραπάνω γραμμές με την

ευκαιρία της επετείου του ολοκαυτώματος του χωριού τους.

Εικόνα 1 : Το πανηγύρι των Αγίων Πάντων στο Λιβαδά το 1938. Οι Λιβαδιανοί φωτογραφίζονται στην πλατεία της «Κείθε Βρύσης». Στο κέντρο ο τότε επίσκοπος Κισσάμου και Σελίνου Ευδόκιμος Συγγελάκης.

Εικόνα 2 : «Αντρολάσι» στο Λιβαδα το 1933 (αρχείο Βαρδή Γεωργίου Τσουρή).

Εικόνα 3 : Ο Λιβαδάς μετά την πυρπόλησή του από τους Γερμανούς (29-9-1943). Ο,τι... απέμεινε από τη γειτονιά Σειραδιανά ή Μέσα Χωριό «τα Ελληνιανα».

Φωτογραφία: Ευτύχης Κορκίδης

Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΜΟΙΡΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΟΠΑΙΔΩΝ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΣΤΙΣ 29-9-1943.

Γράφει: Ο Δημήτριος Κων. Σειραδάκης

«Η μάνα σφίγγει τα παιδιά σφιχτά στην αγκαλιά της

γιατί ‘ναι χρόνοι δίσεχτοι και τρέμει μην τα χάσει»

Σήμερα, όπως έχω υποσχεθεί, θα περιγράψω την τραγική ιστορία των

γυναικόπαιδων του Λιβαδά κατά την ημέρα της πυρπόλησής του στις 29-9-1943.

Τονίζω ότι η περιγραφή μου στηρίζεται σε προσωπικά βιώματα τα οποία

αποκόμισα σαν ένα από αυτά τα παιδιά αλλά και στα λεγόμενα της αείμνηστης

μάνας μου, της Σειραδοκωστίνας, η οποία έζησε από πρώτο χέρι και στην πρώτη

γραμμή τούτη την τραγική ιστορία. Έχουμε και λέμε λοιπόν:

Ξημερώματα 29 Σεπτεμβρίου 1943… Μόλις ξυπνήσαμε καταλάβαμε ότι το

χωριό ήταν μπλοκαρισμένο από όλες τις μεριές. Σε λίγο εμφανίστηκαν τρία

αεροπλάνα κάθετης εφόρμησης, τα φοβερά «Στούκας», που αμέσως άρχισαν να

εφορμούν σαν γεράκια προς το χωριό και να το βομβαρδίζουν ανελέητα.

Κλειστήκαμε στα σπίτια μας. Τρομακτικοί κρότοι ακούγονταν από τις βόμβες

που έσκαγαν. Τα σπίτια έτρεμαν συθέμελα, τα τζάμια έσπαζαν με θόρυβο και τα

Στούκας, σαν δαίμονες της κόλασης, συνέχιζαν για ώρες το δολοφονικό τους έργο.

Σε λίγο ο βομβαρδισμός σταμάτησε και οι Γερμανοί όρμησαν προς τα σπίτια

και με φωνές και κλωτσιές μας έβγαλαν έξω και μας έκλεισαν στο «Τηλέφωνο». «Το

Τηλέφωνο» ήταν ένα ακατοίκητο σπίτι που χρησίμευε ως αποθήκη ζωοτροφών και

όφειλε το όνομά του στο γεγονός ότι εντός αυτού λειτουργούσε το μοναδικό

τηλέφωνο του χωριού. Αμπάρωσαν τις πόρτες και τα παράθυρα και έβαλαν

φρουρούς με πολυβόλα γύρω από το σπίτι. Ύστερα άρχισαν μιαν άγρια λεηλασία

των σπιτιών του χωριού διαρπάζοντας ό,τι πολύτιμο υπήρχε σε αυτά.

Στη συνέχεια επιδόθηκαν σε έναν άγριο ψυχολογικό πόλεμο εναντίον μας.

Μας είπαν ότι θα βομβαρδίσουν «το Τηλέφωνο» για να μας σκοτώσουν ομαδικά!

Έτσι όταν ακούσαμε πάλι το μούγκρισμα των στούκας πιστέψαμε πως ήλθε το τέλος

μας. Σαν από ένστικτο ορμήσαμε προς την «λεμπάρτα» και βρεθήκαμε όλοι μαζί

στο ισόγειο. Ξαφνικά στο παράθυρο του ισογείου εμφανίζεται ο γερμανός φρουρός

με το όπλο στο χέρι και αρχίζει να πυροβολεί στο σωρό. Εδώ σκοτώθηκε επί τόπου

η Αμαλία Νικ. Τσουρή 14 χρόνων και τραυματίστηκε θανάσιμα η Μαίρη Χαραλ.

Σειραδάκη, 16 χρόνων, την οποία οι Γερμανοί εκτέλεσαν την επομένη στην πλατεία

της «Κείθε Βρύσης». Έτσι « Το Τηλέφωνο» έμεινε μέχρι σήμερα στη μνήμη των

μεταγενέστερων ως εμβληματικό σημείο του Λιβαδά, σύμβολο μαρτυρίου και

θυσίας των Λιβαδιανών, που καθαγιάστηκε από το αίμα των δύο αθώων κοριτσιών.

Μπροστά σε αυτόν τον κίνδυνο γυρίσαμε πάλι πίσω στον πρώτο όροφο από

τον ίδιο δρόμο. Εν τω μεταξύ η κατάσταση της πληγής της Μαίρης ήταν πολύ

άσχημη και η πρόχειρη επίδεση που της έκαναν δεν σταμάτησε την αιμορραγία.

Το απόγευμα της τρίτης ημέρας μάς έβαλαν στο δρόμο για τη Σούγια. Η άτυχη

Μαίρη, εξαντλημένη από την αιμορραγία, δεν μπορούσε να περπατήσει. Ένας

Γερμανός τη λυπήθηκε και θέλησε να της φέρει ένα γαϊδουράκι να καθίσει. Όμως

ένας δεύτερος, πιθανότατα γκεσταμπίτης, έσπρωξε βίαια τον πρώτο, τον έριξε κατά

γης και αμέσως έσυρε το πιστόλι του, το ακούμπησε στο σαγόνι της

τραυματισμένης Μαίρης, την πυροβόλησε εξ επαφής και την εκτέλεσε.

Εν τω μεταξύ πυκνές φλόγες και καπνοί ξεπετάγονταν από τις πόρτες και τα

παράθυρα των σπιτιών μας, έγλυφαν τους τοίχους και ανέβαιναν ως τα ουράνια.

Κόποι και ιδρώτας πολλών χρόνων γίνονταν σε μια στιγμή παρανάλωμα φωτιάς και

ολέθρου. Από την πλατεία της Κείθε Βρύσης ξεκινήσαμε για τη Σούγια. Μας

συνόδευαν πολλοί και βαριά οπλισμένοι Γερμανοί. Περνώντας έξω από το δάσος

«Μαχιά» μας απείλησαν ότι θα μας βάλουν μέσα και θ α μας κάψουν ζωντανούς!

Σε λίγο φτάσαμε στη Σούγια. Εκεί μας έκλεισαν σε ένα περιφραγμένο

στρατόπεδο και μας φρουρούσαν πάνοπλοι Γερμανοί. Η μητέρα μου είχε μαζί της

και τα πέντε παιδιά της. Πίστευε, όπως και όλοι, ότι μας πήγαιναν για εκτέλεση.

Προσπάθησε να βγάλει έξω από τον κλοιό ένα τουλάχιστο παιδί της, για να μην

ξεκληριστεί, όπως έλεγε, ολόκληρη η οικογένειά της.

Με τη βοήθεια του Νίκου Παπαγρηγοράκη κατόρθωσε να βγάλει έξω από το

γερμανικό στρατόπεδο εμένα. Έτσι εγώ, στάθηκα πιο τυχερός αφού η αιχμαλωσία

μου σταμάτησε στη Σούγια, σε αντίθεση με τα αδέλφια μου και τα άλλα παιδιά του

χωριού που τα οδήγησαν στις φυλακές της Αγιάς.

Διερωτώμαι ποιες διεφθαρμένες και διεστραμμένες συνειδήσεις οργάνωσαν

και εκτέλεσαν τέτοιο σωματικό και ψυχικό μαρτύριο σε βάρος γυναικόπαιδων.

Πόσο αρρωστημένα ήταν αυτά τα μυαλά που απειλούσαν με ομαδική εκτέλεση δια

βομβαρδισμού ή με κάψιμο γυναίκες και παιδιά τα οποία, κατά τεκμήριο, δεν είχαν

καμιά δυνατότητα άμυνας και αντίστασης εναντίον τους. Δεν είναι αυτό άραγε

έγκλημα πολέμου ή καλύτερα δεν είναι έγκλημα κατά την ανθρωπότητας;

Αλήθεια ποιος τιμωρήθηκε γι’ αυτά τα ολοκαυτώματα των χωριών μας; Ποιος

απολογήθηκε για το αθώο αίμα της Αμαλίας, της Μαίρης και των άλλων θυμάτων

της γερμανικής θηριωδίας; Ποιος λογοδότησε και ποιος πλήρωσε για τις αμέτρητες

υλικές καταστροφές και δηώσεις στα χωριά και στις πόλεις της Ελλάδας; 
Όλα θυσία στο βωμό και στις σκοπιμότητες της διεθνούς πολιτικής και διπλωματίας…