Από την εκδήλωση στο Φαράγγι της Αγίας Ειρήνης Σελίνου

Στις 8-7-2017 έγινε εκδήλωση στο Φαράγγι της Αγίας Ειρήνης Σελίνου. Η εκδήλωση διοργανώθηκε από την Περιφέρεια Κρήτης, τον Δήμο Καντάνου Σελίνου και τον Σύλλογο Επιστημόνων Σελίνου

Στην εκδήλωση, μέσα στο Φαράγγι και κοντά στον εκκλησιόσχημο βράχο "Αη Γιάννης"  και "Πολλά σπιτάκια",  το μέλος της επιτροπής Πολιτισμού του δήμου Καντάνου- Σελίνου και ιστορικός ερευνητής Ευτύχης Κορκίδης, έκανε ξενάγηση. Δημοσιεύεται ακολούθως μέρος από το ενημερωτικό τεύχος που μοίρασε κατά την ξενάγηση  στο κοινό.

                                                ΕΥΤΥΧΗΣ ΚΟΡΚΙΔΗΣ

ΤΑ «ΠΟΛΛΑ ΣΠΙΤΑΚΙΑ»

ΣΤΟ «ΑΓΕΡΙΝΙΩΤΙΚΟ ΑΡΜΑΤΟΛΙΚΙ»

  

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΕΣΤΕΡΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΣΤΟΥΣ

ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ, ΣΤΗΝ ΘΕΣΗ «ΠΟΛΛΑ ΣΠΙΤΑΚΙΑ» ΤΟΥ «ΑΓΕΡΙΝΙΩΤΙΚΟΥ ΑΡΜΑΤΟΛΙΚΙΟΥ»  ΤΟΥ ΣΕΛΥΝΟΥ,

ΜΕ ΙΣΤΟΡΙΟ –ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ, ΣΚΙΤΣΑ, ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΤΕΣ.

  

                           ΑΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ ΣΕΛΥΝΟΥ  ΙΟΥΛΙΟΣ 2017

«ΠΟΛΛΑ ΣΠΙΤΑΚΙΑ»

ΦΑΡΑΓΓΙ   ΑΓ. ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΑΙ  ΦΑΡΑΓΓΙ ΦΥΓΟΥΣ

Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

 Σε υψόμετρο 540Μ. και σε απόσταση 1200 μ. από την βόρεια είσοδο του Φαραγγιού της Αγίας Ειρήνης, σώζονται σήμερα τα ερείπια δύο παλαιών οικισμών. Η ακριβής ημερομηνία κατασκευής αυτών των πρόχειρων οικιών δεν είναι γνωστή. Θα έλεγε κανείς, ότι χάνονται στον χρόνο. Τα «Σπιτάκια», ή «Τα πολλά σπιτάκια», όπως τα ονομάζουν ακόμα και σήμερα οι ντόπιοι, δεν υπερβαίνουν τα δέκα, όμως, στα μισά του περασμένου αιώνα αριθμούσαν πάνω από σαράντα τον αριθμό. Υπήρχαν τρεις οικισμοί, όμως ο νοτιότερος και ανύπαρκτος σήμερα, υπήρχε, σε μικρό ημικυκλικό πλάτωμα, γύρω από τον εκκλησιόσχημο βράχο (εικονοστάσι), που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο. Οι οικισμοί (γειτονιές), είναι/ήταν συνεκτικοί, λόγω της στενότητας του χώρου και της ανωμαλίας του εδάφους από την μια και απ’ την άλλη, για την καλλίτερη προστασία τους, από κάθε λογής παρείσακτους. Από τα Πολλά Σπιτάκια και με κατεύθυνση βόρεια και ανατολικά, ξεκινά το Φαράγγι της Φυγούς, που καταλήγει κοντά στην εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων, στην δυτική είσοδο του Οροπεδίου του Ομαλού. Από τα μισά περίπου του Φαρ. της Φυγούς και με βόρεια κατεύθυνση αναπτύσσεται η γόνιμη περιοχή και λαγκαδιά Μοσκοχώραφα. Από τα Μοσκοχώραφα διέρχεται και ο πανάρχαιος και κύριος ιππήλατος δρόμος, που ακούγεται σήμερα ως «Βασιλική Στράτα», που εξυπηρετούσε το Ανατολικό Σέλυνο, με το οροπέδιο του Ομαλού. Η θέση των Π. Σ. περιβάλλεται από ψηλές και επίκαιρες θέσεις, που έχουν οπτική επαφή μεταξύ τους, αλλά και η κάθε θέση απ’ αυτές, με τους οικισμούς. Από τα δυτικά είναι η «Κεφάλα», από νότια και ανατολικά ο «Πύργος» και ανατολικά και βόρεια η κορυφή «Πυρού». Ό Αγιερινιώτης ποταμός, συγκεντρώνει όλα τα όμβρια νερά του Ανατολικού Σελύνου, συμπεριλαμβανομένων και των δυτικών τμημάτων των Λευκών Ορέων (Μαδάρας), που καταλήγουν στον όρμο της Σούγιας. Σε παρατεταμένες και απότομες βροχοπτώσεις ο χείμαρρος Αγερινιώτης γίνεται επικίνδυνος και ορμητικός.

    Εκτός από τους τρεις οικισμούς στα Π.Σ. πρόχειρες οικίες, υπάρχουν και μεμονωμένες και διάσκορπες, σε όλο το βόρειο τμήμα του Φαρ. τ. Αγίας Ειρήνης.

 Στην ίδια περιοχή ακόμα υπάρχουν αρκετά αθέατα και δυσεύρετα μικρά σπήλαια, ρωγμές, φυσικές κρύπτες και σχίσματα εντός των οποίων κατέφευγαν οι κάτοικοι, προκειμένου, να προστατευτούν, κάθε φορά, που έπρεπε να κρυφτούν. Εάν κινδύνευαν ακόμα και μέσα στο «Αρματολίκι», τότε τα γυναικόπαιδα και οι αδύναμοι, διέφευγαν διά μέσου του Φαραγγιού της Φυγούς, προς άλλες ασφαλέστερες περιοχές της Μαδάρας, για προστασία.

 Εκτός από την Βόρεια και κύρια πρόσβαση στο «Αγιερινιώτικο Αρματολίκι», στην θέση μπορούσε κάποιος να την πλησιάσει, μόνο το καλοκαίρι, από την νότια είσοδο (του παπά ο μύλος ή Ζουριδάς), από τον «Γαϊδαρόπορο», ιππήλατος δρόμος, που οδηγούσε μέσα στο φαράγγι, από δυτικά και μεταξύ των περίοπτων θέσεων «Κεφάλα» και «Ασπαλαθοπεζούλα» και «Βίγλα». Ακόμη υπάρχει βατός και ιππήλατος δρόμος, που ενώνει την θέση του Παπά τον μύλο με τον οικισμό Κουστογέρακο. Πιο νότια από τα Π.Σ. υπάρχει δύσβατο μονοπάτι, που οδηγούσε στην περιοχή της «Γρες Λέσκας», και στην Μαδάρα. Λόγω του επικίνδυνου της διαδρομής αυτής, την χρησιμοποιούσαν πολλοί λίγοι και μόνο, εάν υπήρχε μεγάλη ανάγκη.

ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

Γύρω από τα «Πολλά σπιτάκια» υπάρχουν πολλές παραδόσεις και θρύλοι, όπου προσδίδουν, μεγάλη αξία στην ύπαρξη και τους σκοπούς, για τους οποίους κατασκευάστηκαν. Λέγεται ότι στην περιοχή, κουρσάροι, έκρυψαν, ένα μεγάλο θησαυρό. Μάλιστα γι’ αυτό έκτισαν αυτά τα πρόχειρα κτίσματα, επειδή, δεν είχαν πολύ χρόνο στην διάθεσή τους. Η διάταξη δε αυτών των πρόχειρων κατοικιών θα τους βοηθούσε να τον αναζητήσουν, όταν θα τον αναζητούσαν ξανά.

  Ο ΤΡΩΔΟΣ

     Μετά την κατάκτηση του Σελύνου, το 1653 και της Κρήτης το 1669, τα πλούσια παραγόμενα αγαθά, που παρήγαγε το νησί, εκτός από τους περισσότερους Ενετούς, που αλλαξοπίστησαν, για να μην χάσουν τα κτήματά τους, πολλοί αξιωματούχοι Τούρκοι ήρθαν στο νησί και ζητούσαν κλήρο. Μεταξύ αυτών ήταν και ο γιγαντόσωμος και ρωμαλέος Τρώδος, όπου το 1750 ήλθε στα Χανιά. Ο Τούρκος Διοικητής, βλέποντας το επιβλητικό παράστημά του και την ακολουθία του, τον έστειλε στην Κάντανο και μάλιστα στον Κουφαλωτό, όπου ήταν και το κέντρο των Γενιτσάρων. Για τον ίδιο λόγο, οι Γενίτσαροι του Κουφαλωτού, τον έστειλαν στην περιοχή Καμπανού, όπου κατοικούσαν τα ανθρωπόμορφα τέρατα και Γενίτσαροι, Τσούνος, Τσούκος, Φεητζής, Βεργέρηδες κ.α. όπου του παραχώρησαν τμήμα του άλλοτε τιμαρίου του Ενετού Άρχω – Σταμπούζου. Ο Τρώδος ζήτησε και παντρεύτηκε την κόρη του Σταμπούζου. Ο Σταμπούζος, είχε και έναν γιο, ο οποίος υποστηριζόμενος από τον πανίσχυρο Τρώδο, ζούσε ζωή ασύδοτη. Μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, φοβούμενοι, οι γενίτσαροι, για αντίποινα, υποχρέωσαν τον Σταμπούζο, να τον συνετίσει. Όμως ο Σ. ευρισκόμενος σε δύσκολη θέση, εγκατέλειψε το τιμάριό του και πηγαίνοντας στο Αγιερινιώτικο Φαράγγι, εγκαταστάθηκε εδώ στα Π. Σπιτάκια. Και διεξήγαγε μαζί με τους καταπιεσμένους χριστιανούς, αγώνας κατά των κατακτητών Τούρκων.

 

   ΛAKKΟΣ ΣΓΟΥΡΑΦΟΣ

   Ο Λάκος Σγουράφος περιλαμβάνει τους οικισμούς του Απανωχωρίου, που γειτνιάζει δυτικά από βόρειο τμήμα του Φαρ. της Αγιάς Ειρήνης, ή κατ’ άλλους, συμπεριλαμβάνονται οι περιοχές της Αγίας Ειρήνης, του Καμπανού, Αργαστηρίου και Σκάφης. Η παράδοση θέλει την ονομασία της η περιοχή, να την πήρε, από τούρκο πασά, που ζήτησε μετά από μια επανάσταση να θαυμάσει τους επαναστάτες, για τους οποίους είχε ακούσει, ότι ήταν θαυμάσιοι πολεμιστές. Ο Πασάς, αφού τους επέτρεψε να φέρουν μαζί τα όπλα τους, ζήτησε να τους συναντήσει από κοντά, στον «πόρο του Προφ. Ηλία», στο Απανωχώρι. Ο Πασάς αφού θαύμασε το επαναστατικό τους παράστημα, είπε, ότι εάν είχε μαζί τους ζωγράφο, θα τους ζωγράφιζε. Όμως «Σγουράφος», κατά τον Τριβάν, ήταν Ενετός αξιωματούχος και στην περιοχή του Σελύνου, υπάρχουν αρκετές αφιερώσεις και χαράγματα. Μάλιστα σε ενετικούς καταλόγους, περιοχή, αναφέρεται ω Σγουραφιανά.

ΦΑΡΑΓΓΙ  ΦΥΓΟΥΣ

Το νότιο τμήμα του Φαραγγιού της Φυγούς, καταλήγει μέσα στο Φαράγγι. Αγ. Ειρήνης από την δυτική είσοδο του οροπεδίου του Ομαλού, όπου ξεκινά. Στην περιοχή, που καταλήγει το Φαράγγι της Αγ. Ειρήνης. Εκεί είχαν αναπτυχθεί και οι οικισμοί. Οι κάτοικοι, όσες φορές κινδύνευαν από επιθέσεις κατακτητών, διά μέσου του βατού, αλλά άγριου αυτού φαραγγιού διέφευγαν, αναζητώντας σωτηρία στα Λευκά Όρη. Επειδή «έφευγαν» οι κάτοικοι από αυτό το Φαράγγι, το ονόμασαν «Φυγού».

  

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η δόμηση των πρόχειρων κατοικιών, χαρακτηρίζεται πρόχειρη. Οικοδομήθηκαν από πέτρες χωρίς κονίαμα (ξηρολιθοδομή). Εσωτερικά οι πέτρες σχημάτιζαν θόλο, ακολουθώντας οι κατασκευαστές τους τον πανάρχαιο δομικό τρόπο, που συναντάται ευρύτατα σε όλες τις ορεινές περιοχές της Κρήτης και ακούγονται ως «Κούμοι». Στα Π.Σ. σήμερα, δυστυχώς δεν διασώζεται κανένα, στην πλήρη μορφή του, όμως από διηγήσεις των ντόπιων, μάθαμε, ότι οι πλαϊνοί τοίχοι ήταν περίπου κατακόρυφοι μέχρι το ύψος αναστήματος ανθρώπου. Απ’εκεί και πάνω, ξεκινούσε ο πέτρινος θόλος(ίδ. Σχ.). Χρησιμοποιούνταν πέτρινες πλάκες, που προεξείχε προς το εσωτερικό της οικίας περίπου κατά το 1/3 της επιφάνειάς της. Το ίδιο επαναλαμβανόταν και με την επόμενη και πάνω απ’ αυτήν, μέχρι να ενωθούν με τις αντίστοιχες απέναντι πλάκες. Κατά την πρόοδο όμως της τοποθέτησης των πέτρινων πλακών αυτών, έπρεπε να ληφθεί μέριμνα, ούτως ώστε κάθε πλάκα, που πατούσε στην προηγούμενη αντισταθμίζεται το βάρος κλιμακωτά με τις προηγούμενες, με άλλες πλάκες. Ακόμα οι πλάκες αυτές, έπρεπε να έχουν λίγη κλίση, από υψηλό σημείο του θόλου, προς τα έξω, για να απορρέουν τα νερά της βροχής και από των λειώσιμο του χιονιού. Στην περιοχή του Φ. τ. Αγ. Ειρήνης, σπανίζουν τα σχιστολιθικά πετρώματα, γι’ αυτό, πιθανώς να μεταφέρθηκαν από την περιοχή του Αργαστηριού και του Αποπηγαδιού, όπου αφθονούν. Στις υπόλοιπες κατασκευές, χρησιμοποιήθηκαν πέτρες από ασβεστολιθικά πετρώματα, που αφθονούν σε όλο το μήκος του Φαραγγιού. Πιο κάτω λίγο, από τον εκκλησιόσχημο βράχο, υπάρχει η θέση «Παλιό νταμάρι», όπου πιστεύεται ότι εξόρυσσαν πέτρες οι κατασκευαστές, και τις χρησιμοποίησαν, για κάθε κατασκευή στην περιοχή. Εσωτερικά σε κάθε σπιτάκι, υπήρχε ένα πέτρινο πεζούλι, πάνω στο οποίο αναπαύονταν κάτοικοι. Εξωτερικά υπήρχε πυρομάχι, για την παρασκευή του φαγητού, αλλά και πλάκες, πάνω στις οποίες έψηναν πίτες ψωμιού. Φούρνοι, πιθανώς να υπήρχαν. Σήμερα όμως δεν υπάρχει κανένα ίχνος τους. Εξωτερικά σε κάθε οικίσκο υπήρχε πέτρινο πεζούλι, για ανάπαυση. Γενικά κάθε σπιτάκι εσωτερικά, ήταν στενάχωρο και πολύ χαμηλό. Ήταν κατασκευασμένα, για ολιγόχρονη παραμονή, εποχές μάλιστα, που κάθε οικογένεια αριθμούσε πολλά μέλη, εκτός των φιλοξενούμενων, που κατέφευγαν εκεί, για φιλοξενία. Στα πέτρινα πεζούλια μέσα και έξω, αν ο καιρός το επέτρεπε, κοιμόταν πάνω σε κλαδιά και θυμάρια (στρωματσάδα) με μοναδικό κλινοσκέπασμα το ανθεκτικό επανωφόρι των ορεσίβιων Κρητικών, την μάλλινη « Καπότα», που έφεραν πάντοτε μαζί τους. Ανάλογα με την περίσταση, οι κάτοικοι, ενώ υπολόγιζαν, ότι η παραμονή τους σ’ αυτά, θα ήταν ολιγοήμερη, αρκετές φορές αναγκάστηκαν , να παραμείνουν σ’ αυτά, αρκετά χρόνια.

Σχεδίαση Σπιτακιών 

 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

  Από το Αγερινιώτικο Αρματολίκι εξόρμησε ο Ιάκ. Κουμής, και Εφαρμόστηκε το έξυπνο σχέδιο της κατάληψης της καστρονησίδας της  Γραμβούσας και απ’ εδώ προσπάθησε να οργανώσει και να συμβάλει στην επανάσταση του Χαιρέτη το 1841, στο Σέλυνο. Εδώ κατέφυγε και ο ΘοδωροΜανώλης από τα Μαραγκιανά, μετά, που σκότωσε τον αιμοβόρο γενίτσαρο Βέργερη. Απ’ εδώ, έφυγε και ο Αγερινιώτης Γιώργιακας και σκότωσε τον αδελφό του Βέργερη, στα Νερατζόπορα του Ομαλού. Έναν από τους Βεργέρηδες της περιοχής σκότωσε και ο ΚαλογεροΓιάννης από την Σαμαριά, αλλά εδώ κατέφυγαν και άλλοι αγωνιστές της περιοχής, που σκότωσαν άλλους γενίτσαρους, που δρούσαν ανενόχλητοι και ασύδοτοι, μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη. Εδώ κατέφυγαν και οι τρείς αδελφοί Τσιβουράκηδες, που παρά  την μεγάλη χιονόπτωση, και αφού γλύτωσαν από τύχη, κατά μεγάλη σφαγή του Κακοδικίου το 1821, κατάφεραν να φθάσουν στην Σύρο και να δημιουργήσουν επικερδή βιοτεχνία. Το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων τους, οι ευεργέτες αυτοί, το διέθεσαν στις Κρητικές επαναστάσεις. Απ’ εδώ εξορμούσαν πολλές φορές και οι Σελυνιώτες «καλησπέρηδες», τιμωρώντας τα άγρια τούρκικα σώματα, τις «Ζουρίδες». Στις κρύπτες, στα σπήλαια και στα Σπιτάκια, ξέτρεχαν από παππού, προς πάππου, τα μέλη της Αγιερινιώτικης οικογένειας, Παπαντωνάκη, μετονομασθείσα μετά σε Παπαγιαννάκη, από την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, μέχρι την δεκαετία του 1960, προσφέροντας αδιάκοπα, με επιτυχία, αφιλοκερδώς, και με προθυμία, τις ιατρικές τους υπηρεσίες. Η Άννα Παπαγιαννάκη, εκτός από τις ιατρικές γνώσεις, που κληρονόμησε από τον πατέρα και τον  παππού, παντρεύτηκε τον οπλαργηγό Γ. Μαρματάκη, συνέχισε να προσφέρει τις ιατρικές υπηρεσίες της, μεταλαμπαδεύοντάς τις γνώσεις αυτές, στην κόρη της Μαρία. Ήταν μέλος της γυναικείας επαναστατικής ομάδας του Σελύνου, μαζί με την κόρη του αγωνιστή ΠενταροΓιάννη, την κόρη του Παπά-Κασσέλο, την Φραγκέδη κ.α. γνωρίζοντας έτσι καλά την χρήση των όπλων. Αλλά η Α.Π. συμμετείχε στα πολεμικά συμβούλια των οπλαρχηγών και πολλές φορές, κατά τον καθηγητή Μαν. Γενεράλη, η γνώμη της γινόταν σεβαστή και αποδεκτή.

Απ’ εδώ ξεκίνησε ο Κουμής και ανδραγάθησε στην Στερεά Ελλάδα, μαζί με τον ΠενταρόΓιάννη, τον Τσισκάκη τον Φραγκίσκο κ.α. που διακρίθηκαν στις μάχες της Πελοποννήσου και των Αθηνών. Εδώ στην περιοχή των σπιτακιών και στην Χοιρότρυπα κατέφυγαν τραυματισμένοι και κατασφάγηκαν οι ήρωες, οι Μαραγκάκης Ιωάννης (αδελφός του ΘοδωροΜαμώλη) και ο Πεντάρης Μαθιός, το 1821. Αλλά σε όλες τις επαναστάσεις από το Αγεριν. Αρματ. εξορμούσαν κατά των Τούρκων της Καντάνου των Πλεμενιανών, των Φλωρίων κ.α. κλέβοντας τα ζώα και τα αγαθά των τούρκων. Οι Τούρκοι, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τους αντρειωμένους ΑνατολικοΣελυνιώτες, οικοδόμησαν οχυρούς πύργους, κατ’ αρχήν στον Σταυρό, ανατολικά της Καντάνου και στην συνέχεια στον Σπανιάκο, στο Καρακόλι, στις Καβαλαρές και στο Ροδοβάνι. Οι Τούρκοι, όσο έκτιζαν πύργους και οχύρωναν πυργόσπιτα, τόσο οι επαναστάτες κατασκεύαζαν πρόχειρες οχυρώσεις (μετερίζια) και τους αντιμετώπιζαν. Δεν είναι τυχαίο, ότι οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να οργανώσουν κανένα τζαμί στο Ανατολικό Σέλυνο, την στιγμή που λειτουργούσαν δύο στο κεντρικό και ένα στο δυτικό.   Από την ελεύθερη πια Αγία Ειρήνη, ο Αγωνιστής Αντώνης Παπαγιαννάκης κάρφωσε την επαναστατική σημαία στο σημαιοστάσιο του κάστρου της Καντάνου στις 28-2-1897 και την επομένη, 1-3-1897 η επαναστατική σημαία του Ανατολικού Σελύνου, κυμάτιζε στο απελευθερωμένο κάστρο της Παλαιοχώρας. Ρίγη συγκινήσεως επικράτησαν στα 1^α Ελευθέρια στο κάστρο του Ροδοβανίου, μετά την αναχώρηση των Τούρκων από το Σέλυνο, για να επαναληφθούν τα ίδια αισθήματα, στην επέτειο της 100ετηρίδας (30-9-1930) και στα 1^α Σελίνεια, που ακολούθησαν (1938), στην Κάντανο. Κατά την Γερμανοκατοχή πάλι η περιοχή του Φαραγγιού αλλά και όλης της δυτικής Μαδάρας, ήταν παρόν στον αντιστασιακό αγώνα. Οι εξορμήσεις των γερμανών, ήταν πολλές και πολλοί κάτοικοι εκτελέστηκαν αναίτια και οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου της γερμανοκρατούμενης Ευρώπης, χωρίς να μπορέσουν αρκετοί απ’ αυτούς να επιστρέψουν. Στην Αγ. Ειρήνη, τα τελευταία χρόνια της γερμανοκατοχής, λειτούργησε οργανωμένη αντιστασιακή ομάδα του ΕΑΜ, όπου λειτούργησε μάλιστα και μικρή νοσοκομειακή μονάδα, στο Δημοτικό σχολείο.                      

  

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΧΑΡΤΗ

1. Τοξωτή πέτρινη γέφυρα, που κατασκευάστηκε επί Κρητικής Πολιτείας. Γεφυρώνει την Βασιλική στράτα, που οδηγεί στο Οροπέδιο του Ομαλού.
2. Βυζαντινή αγιογραφημένη εκκλησία του Σωτήρος Χριστού.
3. Ερειπωμένη και ετοιμόρροπη Βυζαντινή αγιογραφημένη εκκλησία του Αγ. Νικολάου
4. Φυλάκιο στην Βόρεια είσοδο (Ποροφάραγγο) του φαραγγιού της Αγίας Ειρήνης.
5. Ασβετοκάμινο (δίπλα στο φυλάκιο)
6. Ξύλινη μικρή γέφυρα.

7,8 . Μεμονωμένα σπιτάκια και μετερίζια.

9. Εκδοτήριο εισιτηρίων.

10. Φυλάκιο Δασαρχείου.

11. Θέση «Χοιρόσπηλιου» - Τόπος θυσίας.

12. Δεξαμενή νερού, από Δασαρχείο.

13. Εκκλησιόσχημος φυσικός βράχος (Εικονοστάσι). Αφιερωμένο στον Άγιο

      Ιωάννη τον Θεολόγο.

14, Αναψυκτήριο.

   Υ.Γ. Οι μεσαίου μεγέθους μαυρισμένοι κύκλοι, σηματοδοτούν την θέση των ερειπίων των διασωζόμενων πρόχειρων κατοικιών.