Από την επίσκεψη στην ιστορική περιοχή της Αχλάδας πάνω από το Κουστογέρακο

του Λουκά Μπασιά

Στις 25 και 26 Ιουλίου 2015 πραγματοποιήθηκε η επίσκεψη στην ιστορική περιοχή της Αχλάδας, που βρίσκεται στη Σελινιώτικη Μαδάρα, πάνω από το Κουστογέρακο, για την οποία είχαμε κάνει σχετικές ανακοινώσεις.

Η διοργάνωση της επίσκεψης έγινε από το Σύλλογο Επιστημόνων Σελίνου, τον Πολιτιστικό Σύλλογο των απανταχού Ανατολικοσελινιωτών το «Ψηλάφι», τον Πολιτιστικό Σύλλογο Κουστογεράκου και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σούγιας και τελούσε υπό την αιγίδα του Δήμου Καντάνου – Σελίνου.

Κατά την πεζοπορία που κάναμε, από την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης, που βρίσκεται πάνω από το Κουστογέρακο,  μέχρι την τοποθεσία «Αχλάδα»,  θαυμάσαμε το απαράμιλλου κάλλους δάσος που υπάρχει στην περιοχή.

Τεράστια πεύκα, κυπαρίσσια, πρίνοι και ασφένταμοι αποτελούν αυτό το  καταπληκτικό δάσος. Ένα δάσος που ενώ βρίσκεται πολύ κοντά στα χωριά μας,  ελάχιστοι γνωρίζουν την ύπαρξη και την ομορφιά του. Εκτός όμως από το δάσος που θαυμάσαμε κατά την μετάβαση μας, σε όλη την ευρύτερη περιοχή της Αχλάδας υπάρχουν και πολλοί  άλλοι αξιόλογοι γεωλογικοί σχηματισμοί, όπως φαράγγια, σπηλιές κτλ, που αξίζουν τον κόπο να τους επισκεφτεί  κανείς και να τους θαυμάσει.

Δεν ήταν όμως μόνο η ευκαιρία  που είχαμε να απολαύσουμε την καταπληκτική ομορφιά του τοπίου. Δόθηκε η δυνατότητα στον επισκέπτη  να πληροφορηθεί και για την σημαντική ιστορία της Αχλάδας καθώς και των γειτονικών της περιοχών , δηλαδή το  Ψηλάφι, το Γκίγκιλο, το Φαράγγι της Τρυπητής, την Ακονιζιά, το Ανιδοσέλλι, τον Κορδιάρη, την Τούμπα κτλ. Γιατί  εκεί  έλαβαν χώρα σημαντικά ιστορικά γεγονότα τόσο κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, όσο και κατά τη Γερμανική κατοχή 1941 -1945.

Στην τοποθεσία Αχλάδα υπάρχουν σήμερα τα ερείπια του τυροκομείου που κτίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1930  και βοήθησε τα μέγιστα τους κτηνοτρόφους κατοίκους της περιοχής, κυρίως του χωριού Κοστογέρακου.

Το τυροκομείο αυτό, ως γνωστό, ανατινάχτηκε και καταστράφηκε το Δεκέμβριο του 1943 από τους Γερμανούς μετά τη φονική μάχη που διεξήχθη  εκεί το Νοέμβριο του ίδιου έτους.

Σήμερα σώζεται μόνο το ένα από τα τρία δωμάτια που το αποτελούσαν και σε αυτό η οροφή είναι σχεδόν κατεστραμμένη  και στηρίζεται σε μεταλλικούς στύλους που έχουν τοποθετήσει οι κάτοικοι του Κουστογέρακου.

Το συνολικό εμβαδόν του τυροκομείου είναι περίπου 110 τ.μ. Λόγω των ερειπίων του που σκεπάζουν την περιοχή δεν είναι δυνατόν να γίνουν απολύτως ακριβείς μετρήσεις, αν προηγούμενα δεν γίνουν οι σχετικές μετακινήσεις μέρους των ερειπίων.

Η περιοχή της Αχλάδας και οι γύρω από αυτήν περιοχές  κατά την Γερμανική κατοχή ήταν κέντρο αντίστασης κατά των κατοχικών δυνάμεων.

Εκεί ρίφθηκαν πολλές φορές οπλισμός, ρουχισμός και άλλα εφόδια  από τα Συμμαχικά αεροπλάνα   για τους αντάρτες.

 Επίσης στην περιοχή είχαν δημιουργηθεί φυλάκια  για την εθνική αντίσταση και έδρασαν άνδρες των αντιστασιακών οργανώσεων.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα που είχαμε θα γινόντουσαν 3 ομιλίες. Αυτές έγιναν στο τέλος της ημέρας και αφού  είχαν επιστρέψει στο χώρο του τυροκομείου όλοι οι επισκέπτες από τις διάφορες τοποθεσίες που είχαν μεταβεί για να φωτογραφίσουν η να  απολαύσουν την ομορφιά της περιοχής. Όταν λοιπόν άρχιζε να πέφτει το σκοτάδι, και κάτω από το φώς της σελήνης, παρακολούθησαν οι επισκέπτες τις προγραμματισμένες αυτές ομιλίες.

Σχετικά με την ιστορία του τυροκομείου αλλά και τη μάχη της Αχλάδας, που έγινε τον Νοέμβριο του 1943, ο φιλόλογος καθηγητής κ. Γιάννης Μυριζάκης, τέως πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Κουστογεράκου, μας έδωσε κείμενο της ομιλίας του  για να το διαβάσουμε, διότι ο ίδιος  λόγω της μεγάλης απόστασης δεν μπορούσε να κάνει την πολύωρη  και ανηφορική  πεζοπορία και να έλθει  επιτόπου. Το κείμενο αυτό έχει δοθεί για δημοσίευση στην εφημερίδα «Τα Σελινιώτικα Νέα» .

Για την ιστορία του Καλογερογιάννη που σκοτώθηκε στην Αχλάδα από τους Τούρκους το 1821, αλλά και γενικά για γεγονότα επί τουρκοκρατίας που συνέβησαν στην ευρύτερη περιοχή εκείνη την χρονική περίοδο , μίλησε ο κ. Ευτ. Κορκίδης. 

Για μάχες που έγιναν στην ευρύτερη περιοχή της Αχλάδας κατά το 1868 μεταξύ των Τούρκων και των Κρητικών επαναστατών,  αναφέρθηκα και εγώ  σε μια σύντομη ομιλία.

Όλες οι ομιλίες θα γίνει προσπάθεια να δημοσιευτούν  στο site του Συλλόγου Επιστημόνων Σελίνου.

Στην επίσκεψη μας αυτή είχαμε την χαρά να έχουμε κοντά μας και τον κ. Λυμπεράκη Πέτρο,  του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας  του  Πανεπιστημίου Κρήτης, που είναι και Πρόεδρος του Φορέα Διαχείρισης Λευκών Ορέων . Επειδή η επίσκεψη του στην περιοχή έγινε για πρώτη φορά, σίγουρα θα μπόρεσε να δει τις δυνατότητες και τα προβλήματα που υπάρχουν,  ώστε να εισηγηθεί τρόπους για την ανάπτυξη της περιοχής.

Ιδιαίτερα το κτίριο του τυροκομείου, για το οποίο αναλυτικά περιγράφει  στο κείμενο του ο κ. Μυριζάκης τις δυσκολίες που υπήρχαν κατά την ανέγερση του,  έχω την γνώμη ότι θα μπορούσε να επανακατασκευαστεί δεδομένου ότι:.

1)Βρίσκεται  σε μια περιοχή με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος.

2)Βρίσκεται σε μια ιστορική περιοχή, το ίδιο δε το κτίριο συνδέεται με μια από τις μάχες που έγιναν κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής στην περιοχή.

3)Δεδομένου ότι στην περιοχή υπάρχει αρκετή κτηνοτροφία, σίγουρα θα βοηθούσε στην ανάπτυξη και στην πρόοδο της περιοχής, αποτελώντας ένα πολύ χρήσιμο έργο για τους κτηνοτρόφους μας.

Με τα παραπάνω δεδομένα πιστεύω ότι θα μπορούσε να ενταχθεί σε κάποιο ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την επανακατασκευή του.

Κατά την επίσκεψη μας είχαμε την τύχη να δεχθούμε πλούσια  φιλοξενία από τους κ. Πατεράκη Ιωάννη του Εμμ., Πατεράκη Ευτ. του Αντ., που είναι και Πρόεδρος του Τοπικού συμβουλίου,   τον Δημοτικό σύμβουλο κ. Γεντεκάκη Γιάννη του Εμμ. και την αδελφή του Μαρία που είναι Πρόεδρος  του Πολιτιστικού συλλόγου Κουστογεράκου. Τους ευχαριστούμε θερμά για όλα όσα μας προσέφεραν.  Επίσης θέλω να ευχαριστήσω το ΙΝΚΑ Χανίων για την χορηγία του,  τους κυρίους  Κωστάκη Γιάννη και Βακάκη Ευτύχη που μας βοήθησαν με τα αυτοκίνητα τους  από και προς την αφετηρία της πεζοπορίας μας και τους ομιλητές  κυρίους Γ. Μυριζάκη και Ευτ. Κορκίδη..

Τέλος  θέλω να ευχαριστήσω όλους όσους συμμετείχαν στην επίσκεψη που κάναμε, αφού δημιουργήθηκε ένα πολύ ευχάριστο και ζεστό κλίμα. Συμμετείχαν σε ένα προσκύνημα  σε ένα τόπο που ελάχιστες φορές στο παρελθόν έγινε ξανά. Σε μια απομακρυσμένη περιοχή  που οι  ηρωικοί πρόγονοι μας πολέμησαν για την απελευθέρωση της Κρήτης από τους εκάστοτε δυνάστες τους, πολλοί μάλιστα  από τους οποίους σκοτώθηκαν σε μάχες που έγιναν στην περιοχή. 

Μια σύντομη αναφορά σε  μάχες που έγιναν στην ευρύτερη περιοχή της Αχλάδας του Σελίνου το έτος 1868. 
(η ομιλία του Λ. Μπασιά)

Επιθυμώντας να λάβει  ο επισκέπτης έστω και μια μικρή εικόνα των όσων διαδραματίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή αυτής που βρισκόμαστε τώρα,  κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, θα αναφερθώ συνοπτικά σε περιστατικά που συνέβησαν στην Αχλάδα και σε κοντινές της περιοχές, σε μια μόνο συγκεκριμένη χρονική περίοδο της μεγάλης Κρητικής επανάστασης του 1866-1869.

Από όλες τις επαναστάσεις που έγιναν εναντίον των Τούρκων  η  επανάσταση του 1866-1869 χαρακτηρίστηκε ως  μεγάλη, γιατί μέσα στα τρία χρόνια που διήρκησε,  έγιναν πάρα πολλές, μεγάλες και αιματηρές μάχες.  Τα θύματα στην επανάσταση αυτή ήταν πολυπληθέστερα από κάθε άλλη επανάσταση και οι καταστροφές που συνέβησαν ήσαν μεγαλύτερες από κάθε άλλη. Οι Ελληνες αγωνιστήκανε με μεγάλη επιμονή στις μάχες  που συνέβησαν τότε, ενισχυμένοι  μάλιστα και από πολλούς εθελοντές από την ελεύθερη Ελλάδα που συμμετείχαν αυθορμήτως στις μάχες.

Ετσι ναι μεν δεν πέτυχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα αλλά από την επανάσταση αυτή εκάμφθη πλέον η επί της Κρήτης επιβολή της μεγάλης ισχύος της Τουρκικής αυτοκρατορίας.

Στην επαρχία Σελίνου και στις διάφορες  περιοχές της, έγιναν κατά την επανάσταση αυτή μεγάλες μάχες κυρίως κατά  παρακάτω χρονικές περιόδους:

Τα τέλη Αυγούστου 1866 μέχρι και τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους.

Τον Δεκέμβριο 1866 που εισέβαλε ο Μουσταφάς πασάς στην επαρχία.

Τον Αύγουστο του 1867 και τέλος από τον Φεβρουάριο 1868 μέχρι το καλοκαίρι του ίδιου έτους.

Θα αναφερθώ πολύ σύντομα σε γεγονότα που συνέβησαν στην ευρύτερη περιοχή του μέρους που τώρα βρισκόμαστε κατά τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1868.

Τότε στην περιοχή κοντά στον Ομαλό είχε εκστρατεύσει ο Μεχμέτ πασάς με  χιλιάδες στρατιώτες. Παράλληλα σε άλλα μέρη του Σελίνου , όπως στην Λειβάδα, στην Κεφάλα που βρίσκεται κοντά στο Ροδοβάνι  και αλλού,  βρισκόντουσαν μεγάλες τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις.

Στις 14 Ιουνίου  του 1868  μερικοί Κρητικοί αρχηγοί και οπλαρχηγοί με τους άνδρες τους βρισκόντουσαν στον Ομαλό  που βρίσκεται πίσω από το βουνό Ψηλάφι, βόρεια από την θέση που βρισκόμαστε τώρα και σε 4500 περίπου μέτρα οριζόντια απόσταση . Ο Μεχμέτ πασάς θέλοντας να μεταβεί  προς την Αγία Ρουμέλη  έκανε έφοδο εναντίον των επαναστατών αλλά αυτοί τον απέκρουσαν. Αλλοι επαναστάτες είχαν καταλάβει θέσεις πάνω από το Ξυλόσκαλο με σκοπό αν ο εχθρός επιχειρούσε να καταλάβει την είσοδο του φαραγγιού της Σαμαριάς να τον εμποδίσουν.

Τότε όμως στους επαναστάτες γεννήθηκε η υποψία ότι ο εχθρός που βρισκόταν σε άλλα μέρη του Σελίνου  πιθανόν να τους επιτεθεί εκ των όπισθεν, ερχόμενος δια μέσω του Κουστογέρακου και της Αχλάδας. Ετσι , αφού πυροβόλησαν κατά των Τούρκων που ήσαν στον Ομαλό  για να τους εκφοβήσουν, πολλοί επαναστάτες  Σελινιώτες έφυγαν μέσω αυτής της περιοχής για το Κουστογέρακο,  προκειμένου να εμποδίσουν τους Τούρκους να προχωρήσουν. Στην ευρύτερη περιοχή του Κουστογεράκου  πράγματι διεξήχθη τότε μια μεγάλη μάχη με τεράστιες απώλειες εκ μέρους του εχθρού που κυνηγήθηκε από τους επαναστάτες μέχρι του χωριού Μονής.

Οι Τούρκοι φέροντες βαριά την αναφερθείσα  παραπάνω ήττα τους εξεστράτευσαν στις  24 Ιουνίου από δύο διαφορετικά μέρη,  τον Ομαλό και το  Κουστογέρακο,  για την θέση Αχλάδα στην οποία βρισκόντουσαν στρατοπεδευμένοι μερικοί Κρητικοί αρχηγοί με τους άνδρες τους. Επίσης εκεί βρισκόντουσαν και πολλά γυναικόπαιδα της περιοχής που έμεναν στα κτίσματα των μιτάτων. Ένα στρατιωτικό σώμα των Τούρκων αφού πέρασε την θέση Αγκαθωπή ανέβηκε την νύκτα στο βουνό  Ψηλάφι και επιτέθηκε από το ένα μέρος. Το άλλο Τουρκικό στρατιωτικό σώμα που ξεκίνησε από το Κουστογέρακο έφθασε από την αντίθετη διεύθυνση εναντίον των επαναστατών. Όμως οι επαναστάτες τους απέκρουσαν  και οι Τούρκοι  υπεχώρησαν. Οι Επαναστάτες στην συνέχεια τους κατεδίωξαν. Από τους Τούρκους που επετέθησαν πολλοί φονεύθηκαν  από δε τους επαναστάτες φονεύθηκαν δύο.

 Οσο αφορά τις απώλειες των επαναστατών, σύμφωνα με επιστολή του αρχηγού Κορκίδη με ημερομηνία 27 Ιουνίου 1868, προς την Επιτροπή του Τμήματος Χανίων,  στην οποία περιγράφει τα γεγονότα που έλαβαν χώρα, στη μάχη αυτή  έπεσε ανδρείως μαχόμενος ο καταγόμενος από το χωριό Μονή  Ιερέας Κωνσταντίνος Βαλάκης. Στην επιστολή επίσης αναφέρεται ότι το σώμα του ιερέα πυρπολύθηκε  και η κεφαλή του αποκοπείσα εστάλη σαν δώρο στον Τούρκο Πασά. Επίσης  ότι  τότε σκοτώθηκε  ο Ν. Δρακάκης και πληγώθηκε ο Εμμ. Αντωνοβαρδάκης.

Στις 17 Ιουλίου οι επί της θέσεως Αχλάδα εξακολουθούντες να διαμένουν Σελινιώτες και Κισαμίτες αρχηγοί και οπλαρχηγοί με τους άνδρες τους  μετέβησαν στον  Ομαλό και κατέλαβαν τις θέσεις Βατισέλι και Κεφαλικάς. Συγκρούστηκαν δε με τον εχθρό που βρισκόταν στην θέση Αχλαδίδι  και τον έτρεψαν σε φυγή. Η μάχη διήρκησε μέχρι το βράδυ.

Οι πληροφορίες για τις παραπάνω μάχες ελήφθησαν κυρίως από τις ανέκδοτες σημειώσεις του επί τουρκοκρατίας (1896-1897) Γεν. Αρχηγού  Κ. Μπασιά, που είχε λάβει μέρος και αυτός σε αυτές και είχε επομένως ίδια αντίληψη. Αλλοι αρχηγοί η οπλαρχηγοί που έδρασαν εκείνη την συγκεκριμένη χρονική περίοδο στην περιοχή,  σύμφωνα με τις προαναφερθείσες σημειώσεις, ήταν οι Κριάρης, Κορκίδης, Γεωργιακάκης, Πωλιουδόβαρδας, Σκαλίδης και Καμπούρης.