Ομιλία για το τυροκομείο της Αχλάδας Σελίνου και τη μάχη που έγινε εκεί

του καθηγητή και τέως προέδρου του Πολιτιστικού συλλόγου Κουστογεράκου κ. Γιάννη Μυριζάκη

Αγαπητοί φίλοι

Πέρασαν 72 χρόνια από τότε που οι πατέρες μας και οι παππούδες μας διεξήγαγαν σ’ αυτόν εδώ το χώρο έναν αγώνα ιερό υπερασπιζόμενοι το απαράγραπτο δικαίωμα του ανθρώπου να ζει λεύτερος, 72 χρόνια, αλήθεια, να τιμηθεί ένα κορυφαίο γεγονός τόλμης, φιλοπατρίας και αντίστασης του Σελινιώτικου λαού!  Ούτε μια αναμνηστική πλάκα. Μόνο τα ερείπια του κτιρίου του τυροκομείου, για να υπενθυμίζουν στον άπαντα χρόνο το χρέος προς την πατρίδα και πως πέρασε και από εδώ η λαίλαπα της ναζιστικής βαρβαρότητας. Προβάλλουν όμως και τη δύναμη της θέλησης που, κάτω από αντίξοες συνθήκες, μεγαλουργεί, όταν οι άνθρωποι ομονοούν και συνεργάζονται.

Και θα πρέπει να ευχαριστήσουμε όσους συνέλαβαν και πραγματοποίησαν την ιδέα αυτού του προσκυνήματος, για να τιμήσουμε τη μνήμη των προγόνων μας και να εκφράσουμε τη συμπόνια μας για τους 19 νεαρούς γερμανούς στρατιώτες που παράλογα έχασαν τη ζωή τους υπακούοντας στις εντολές του παρανοϊκού αρχηγού τους. Να ευχαριστήσουμε,  λοιπόν, τον πρόεδρο του Συλλόγου Επιστημόνων Σελίνου κ. Λουκά Μπασιά, τον κ. Κορκίδη Ευτύχη, συνεισφέροντα στα πολιτιστικά δρώμενα του Δήμου μας, τους Πολιτ. Συλλόγους Κουστογεράκου, Σούγιας, τον παραδοσιακό Πολιτ. Σύλλογο «ΤΟ ΨΗΛΑΦΙ» και όσους με οιονδήποτε τρόπο προσέφεραν τη βοήθεια τους.

Στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως της 19-9-1931 (αριθμ. φύλλου 320) δημοσιεύτηκε Προεδρικό Διάταγμα υπογραφόμενο από τον τότε πρόεδρο της Δημοκρατίας Αλεξ. Ζαϊμη με το οποίο εγκρίθηκε η υπ΄ αριθμ. 25 πράξη του Κοινοτικού Συμβουλίου της Κοιν. Σούγιας «περί δωρεάν παραχωρήσεως εις το Δημόσιον του εν αυτή περιγραφομένου κοινοτικού γηπέδου εις θέσιν Χαλασσοπό-Αχλάδα εκτάσεως δύο στρεμμάτων προς ανέγερσιν συνεταιρικού τυροκομείου».  Παρά τις προσπάθειες του Πολιτ. Συλλόγου Κουστογεράκου τα έγγραφα τα σχετικά με την ίδρυση του Συνεταιρισμού, το καταστατικό του και τη δανειοδότηση του έργου δεν ανευρέθηκαν. Το έργο της ανέγερσης του τυροκομείου φαίνεται σε μας σήμερα υπεράνθρωπο, κατορθωτό όμως για τους πατέρες και τους παππούδες μας που ήταν θωρακισμένοι με ατσάλινη θέληση και απαράμιλλη ρώμη.

Τα υλικά της οικοδομής μεταφέρονταν με μεγάλα καϊκια από την Παλαιόχωρα στη Σούγια και από εκεί με γαϊδούρια και μουλάρια, μέσω Λιβαδά και Κουστογεράκου στην Αχλάδα. Τσιμέντα, σιδερόβεργες, ασβέστης με πορεία 6 ωρών, νερό από το Κουστογέρακο, δρόμος 4 ωρών. Σαντορινιό χώμα για το κτίσιμο των τοίχων, για να αντέχουν στις αντίξοες καιρικές συνθήκες που επικρατούν  το χειμώνα στο υψόμετρο των 1750 μ. (θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν, χιονοκάλυψη για πολλούς μήνες του χρόνου).

Το κτίριο ήταν δομημένο σε 3 χώρους.1)Στην αίθουσα του τυροκόμου και του βοηθού του. Σ’ αυτή παρασκευαζότανε η φημισμένη και βραβευμένη με χρυσό μετάλλιο στην Διεθνή Εκθεση Θες/νίκης γραβιέρα, η μυζήθρα, ο ανθότυρος κ.α. Στο χώρο αυτό διέμεναν ο τυροκόμος και ο βοηθός του. 2)Στην αίθουσα όπου διέμεναν οι βοσκοί και 3)Στο χώρο αποθήκευσης και ωρίμανσης των τυριών. Η αίθουσα αυτή ήταν θαφτή, για να κρατά σταθερή θερμοκρασία το καλοκαίρι και να αποφεύγεται το ξελάδωμα των τυριών. Παράθυρα υπήρχαν στο βόρειο τοίχο και αεραγωγοί στην ταράτσα της αίθουσας του τυροκόμου και του τυρόσπιτου. Οι 3 χώροι επικοινωνούσαν μεταξύ τους με μεσόπορτες. Συγχρόνως με το κτίσιμο του τυροκομείου κατασκευάστηκε και δεξαμενή θαφτή χωρητικότητας 30 κ.μ. και μια πιο μεγάλη στο Χαλασωπό χωρητικότητας 90 κ.μ. Από την 1^η του Μάη μέχρι το τέλος του Ιούνη, που λειτουργούσε το μιτάτο, ζούσε εδώ μια ιδιότυτπη κοινότητα ανθρώπων με αξιοζήλευτη ενεργητικότητα, χαρούμενη και αισιόδοξη, έχουσα δικούς της απαράβατους κανόνες που κατένειμαν τις εργασίες, όριζαν τις μεταξύ των μελών της σχέσεις και τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους.

Χρειάζεται μαθηματικό μυαλό για να κατανοήσει κανείς σήμερα την περίπλοκη μέθοδο με την οποία γινότανε η μοιρασιά των προϊόντων (τυριών και μυζήθρας) όταν διαλύονταν τα μιτάτα. Και όμως η μοιρασιά γινότανε από κάποιο βοσκό που ήξερε λίγα γράμματα! Στο Συνεταιρισμό συμμετείχαν Κουστογερακιώτες και το πρώτο Δ.Σ. αποτελείτο από τους Πέτρο Γ. Γεωργιακάκη, Αντώνη Μιχ. Πατεράκη και Γεώργιο Δημ. Ζαμπιάκη.

Όλα τα σχετικά με τα μιτάτα, τα γκοινιάτα, τα χειμαδιά, το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Μαδάρας του Ν.Α. Σελίνου και τη λειτουργία του συνεταιριστικού τυροκομείου περιέχονται στο σοφά δομημένο και μεστού περιεχομένου βιβλίο του καθηγητή Μαθηματικών κ. Ανδρέα Πατεράκη, π. Σχολικού Συμβούλου «Η ποιμενική ζωή στο Ν.Α. Σέλινο του Νομού Χανίων» (Ηράκλειο, 1996). Από την παραχώρηση του οικοπέδου στο Συνεταιρισμό μέχρι την ανέγερση του Τυροκομείου θα πρέπει  να πέρασαν 2 χρόνια και άρα η λειτουργιά του θα ξεκίνησε το έτος 1933. [Στο μεταξύ διάστημα τυροκομούσαν στο μιτατοκάθισμα του Χαλασωπού].

Η άποψη αυτή στηρίζεται και σε δημοσίευση άρθρων από τον «Ορειβατικό Σύνδεσμο Χανίων» στην εφημερίδα «ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ» στις ημερομηνίες 14-17 Ιουνίου 1933, όπου γίνεται αναφορά στην εκδρομή που πραγματοποίησαν τα μέλη του Συνδέσμου στο τυροκομείο της Αχλάδας.

Γράφει, λοιπόν, ο αρθρογράφος ότι η επίσκεψη έγινε το πρώτο έτος λειτουργίας του και ότι τους υποδέχτηκαν με χαρά ο πρώτος πρόεδρος του Συνεταιρισμού και πρώτος τυροκόμος, διδαχθείς την τέχνη της τυροκομικής στη Γεωργική Σχολή Ιωαννίνων Πέτρος Γεωργιακάκης, ο επιθεωρητής Τυροκομείων Γεωργαλάς και πολλοί κάτοικοι του Κουστογεράκου που γνώριζαν για την επίσκεψη αυτή.

Το τυροκομείο καταστράφηκε 4 περίπου εβδομάδες μετά τη φονική μάχη της Αχλάδας, συνέχισε όμως τη λειτουργία του μέχρι το 1984, αφού η σκεπή δεν είχε ακόμη καταπέσει. Σήμερα, με τις προσπάθειες της νεολαίας του Κουστογεράκου, συντηρείται ακόμη η σκεπή της αποθήκης (τυρόσπιτου), που χρησιμοποιείται ως καταφύγιο, με την υποστήριξη σιδερένιων υποστυλωμάτων.

Αλλά ας δούμε ποια ιστορικά γεγονότα προκάλεσαν την ανατίναξη του κτιρίου. Στις 18 Νοεμβρίου 1943 οι άνδρες του γερμανικού φυλακίου της Αγια-Ρουμέλης ανέβηκαν το φαράγγι της Σαμαριάς, για να κάμουν αμοιβαία αλλαγή με εκείνους του φυλακίου του Ομαλού. Όταν έφθασαν στο Ξυλόσκαλο δεν προχώρησαν προς το φυλάκιο του Ομαλού, αλλά φαίνεται πως πήραν διαταγή να αναζητήσουν πρόβατα και να τα οδηγήσουν στο φυλάκιο για τη σίτιση τους. Ανέβηκαν λοιπόν, στο Ψηλάφι και αφού δεν βρήκαν εκεί ζώα κατέβηκαν χαμηλότερα στην Αγκαθοπή και είδαν πρόβατα στο Λάκκο (λεκάνη) της Αχλάδας. Τους αντιλήφθηκαν από τις Σφακιανές Μαδάρες οι αδελφοί Μανόλης και Ρούσιος  Τζατζιμάκηδες και ειδοποίησαν τους άνδρες του φυλακίου μας στην Ακονιζιά. Ας δώσουμε, στο σημείο αυτό, το λόγο στον επικεφαλής του φυλακίου Λοχία  D. C. Perkins που στις ημερολογιακές αναφορές του προς το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (βλ. Εθνικά Αρχεία Ηνωμ. Βασιλείου, αναφορά Νο 2 by D/H 604) αφηγείται:

Πέμπτη, 18 Νοεμβρίου (1943): Ο Johnny έφθασε με κρασί 10 χρόνων. Επίσης ο Γιώργος με κρέας ελαφιού. Τα αγόρια μαγείρεψαν το κρέας και το βρήκαν εξαιρετικά εύγευστο. Το γεύμα διακόπηκε με την αναφορά ότι οι Γερμανοί ήταν από πάνω. Δεν ξέραμε που η πόσοι, αλλά προχωρήσαμε στη σπηλιά από πάνω σε δύο μέρη, αφήνοντας 1 M G να φρουρεί όπισθεν.

Ο Νίκος κι εγώ επήγαμε μπροστά από τη σπηλιά να κατασκοπεύσουμε τη θέση. Διακρίναμε Γερμανούς προσκόπους στην Αχλάδα, έτσι στήσαμε μια ομάδα στα αριστερά και στείλαμε άλλους με M G στους λόφους δεξιά. Όταν είχαμε υπερφαλαγγίσει τους Γερμανούς, ανοίξαμε πυρ και τους αναγκάσαμε να βρουν καταφύγιο σε συγκεκριμένο οίκημα. Η ομάδα μας ανέβηκε πάνω στο σπίτι, αλλά είχε του διαβόλου την δουλειά να εκριζώσει τους Γερμανούς. Προφανώς είχαν την εντύπωση ότι εμείς δεν μπορούσαμε να μεταφέρουμε βομβίδες. Ενας Ιταλός άσχημα πληγωμένος, έτσι πυροβολήθηκε αμέσως. Πάνω από το σπίτι οι άνδρες μου ούρλιαζαν. Προστακτική έκκληση να τελειώσει το θέαμα γρήγορα. Διέταξα τον Νίκο να πάρει δύο άνδρες δεξιά και με τον ίδιο αριθμό εγώ πήγα αριστερά με τον Αντώνη στο M G μας, δίδοντας κάλυψη στη φωτιά. Επέταξα πρώτα δύο βομβίδες έξω από το σπίτι και τους διέταξα να παραδοθούν. Αυτοί έκλεισαν όλα τα παράθυρα και έμειναν ήσυχοι. Μετά εγώ πέταξα χειροβομβίδες και από τα δύο άκρα. Ακόμα κανένα αποτέλεσμα. Αποφάσισα να ρισκάρω με M G γύρω από τη γωνιά της πόρτας, αλλά μέσα πολύς καπνός και σκόνη. Δεν μπορούσα να διακρίνω την πόρτα στο εσωτερικό δωμάτιο και οι Γερμανοί πυροβόλησαν  τη σιλουέττα μου – με βρήκε στον ώμο. Αν πυροβολούσα λίγο νωρίτερα θα ήμουν σωστός.

Διέταξα τα παιδιά να βάλουν βομβίδες από όλες τις γωνιές… Αιμορραγούσα μάλλον άφθονα, έτσι αναγκάστηκα να τους αφήσω…». Κατά περίεργο αλλά ευνόητο λόγο ο Perkins αποσιωπά τα ακόλουθα γεγονότα:

Οι 11 εγκλεισμένοι στο τυρόσπιτο Γερμανοί παραδόθηκαν. Οι υπόλοιποι 8 σκοτώθηκαν μέσα στο τυρόσπιτο και στον πέριξ αυτού χώρο. Οι ζώντες, βαριά τραυματίες, οδηγήθηκαν στο λημέρι των ανταρτών, όπου επίδεσαν τα τραύματα τους και τους έδωσαν φαγητό. Σκόπευαν να τους στείλουν στην Αίγυπτο, όμως λόγω της εκδηλωθείσης εξόρμησης των Γερμανών αναγκάστηκαν να τους σκοτώσουν. Την ευθύνη της εκτέλεσης ανέλαβε ο Perkins σε συνεννόηση με το Σ.Μ.Α. που τον διέταξαν να τους «ξεφορτωθεί», για να σώσει τους άνδρες του. Κανείς από τους άνδρες  μας δεν ήθελε να εκτελέσει τους αιχμαλώτους, γι αυτό κλήρωσαν, για να αναδειχθούν δύο που θα αναλάμβαναν το δυσάρεστο έργο.

Απώλειες δικών μας: τραυματίες 4, οι: Βασίλης Πατεράκης, τραυματίστηκε στο πόδι, Πέρκινς, τραυματίστηκε  στον ώμο, Τζατζιμάκης Μανόλης, τραυματίστηκε βαριά στο χέρι, μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο Χανίων, προδόθηκε και συνελήφθη από την Γκεστάμπο. Κανείς δεν έμαθε ποτέ τι απέγινε αυτός ο γενναίος πολεμιστής. Αντώνης Πατεράκης. Τραυματίστηκε στην προσπάθεια του να κατέβει στον τάφκο (βάραθρο) και να λυτρώσει τους Γερμανούς από το βασανιστικό αργό θάνατο. Επεσε στον πυθμένα της τρύπας, γιατί κόπηκε το σχοινί, κτύπησε στη λεκάνη και παράλυσαν τα κάτω άκρα του. Ο Πέρκινς, αν και τραυματίας, κατέβηκε, τον έδεσε και τον ανέσυραν.

Τη μεγάλη εξόρμηση των Γερμανών ο Perkins τοποθετεί χρονικά στις μέρες 22-27 Νοεμβρίου. Γράφει στο ημερολόγιο του: «Νοεμβρίου 22-27: Μεγάλη επιδρομή. Γερμανοί από Σούγια, Προφήτη Ηλία, Ομαλό, Παλαιόχωρα, Κάντανο, Σφακιά, Χανιά. Εκτιμάται τοπικά ότι ήταν 2000 – 3000. Από το ISLD εκτιμήθηκε ότι ήταν 1500. Οι Γερμανοί βρήκαν πτώματα καμένα στην Αχλάδα αλλά κανένα ίχνος επαναστάτη η Αγγλου commado. Θεωρήθηκε ότι όλοι έφυγαν». Κατά τον Perkins, λοιπόν, η επιδρομή των Γερμανών κράτησε 6 μέρες και κατά τη γνώμη των ανταρτών μας οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες ματαίωσαν τα επιχειρησιακά σχέδια τους. Πάντως τελευταία μέρα της εξόρμησης των Γερμανών κατά τους δικούς μας ήταν η 25 Νοεμβρίου, ημέρα της εορτής της Αγίας Αικατερίνης κατά τη διάρκεια της οποίας επικράτησε βροχή και πυκνή ομίχλη. Τη σωτηρία τους απέδωσαν σε θαυματουργή παρέμβαση της Αγίας τη μνήμη της οποίας τιμούσαν μετά τον πόλεμο και εορτάζουν ακόμα και σήμερα οι απόγονοι εκείνων που βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στο γερμανικό κλοιό και σώθηκαν.

Εκδικούμενοι οι Γερμανοί την απώλεια των συντρόφων τους ανατίναξαν με εκρηκτικά το τυροκομείο της Αχλάδας. Πότε έγινε η ανατίναξη; Οσοι κατέγραψαν τα γεγονότα της Αχλάδας δεν αναφέρουν την ημερομηνία της κατεδάφισης του κτιρίου. Βέβαιο είναι ότι δεν καταστράφηκε αμέσως μετά τη Μάχη της Αχλάδας, γιατί φαίνεται τους ήταν χρήσιμο για τις συνεχείς επιχειρήσεις τους στην περιοχή.

Ο Perkins όμως με σαφήνεια προσδιορίζει στις ημερολογιακές αναφορές του την ημερομηνία ανατίναξης . Αναφέρει: «Δεκεμβρίου 12:  20 Γερμανοί έφτασαν τη νύχτα και το ξημέρωμα δε εμφανίστηκαν. Κατά τη διάρκεια της μέρας έφτιαξαν παραπήγματα».

«Δεκεμβρίου 13: Με το φεγγάρι , ακόμη 20 (Γερμανοί) έφτασαν από την Κάντανο. Στις 03.00 η ώρα κατεδάφισαν το τυροκομείο και έφυγαν όλοι πριν από το φως της ημέρας».

Αγαπητοί φίλοι, στο χώμα που σήμερα εμείς πατάμε, άφησαν τα πελώρια χνάρια τους ήρωες και μάρτυρες της πατρίδας. Στις σπηλιές και στα δάση των υπερήφανων βουνών μας βρήκαν καταφύγιο τα γυναικόπαιδα του Σελίνου και της Κυδωνίας καταδιωκόμενα από τους κατακτητές στους ατέλειωτους αιώνες της σκλαβιάς αναζητώντας «ρακένδυτα, ξυπόλυτα και πεινασμένα μονοπάτια ελευθερίας και λυτρωμού προς τη μητέρα πατρίδα. Ανδρες υπερήφανοι και ατρόμητοι, αρχηγοί, οπλαρχηγοί και καπεταναίοι, περπάτησαν αυτούς τους τόπους. Κριάρης,  Κορκίδης, Μπασιάς, Γεωργιακάκης Χ’’μιχάλης Γιάνναρης, Ζυμπρακάκης, Κορωναίος κ.α. τιμήθηκαν σ’ αυτά τα μέρη και τα τίμησαν. Στα δάση αυτά κατέφυγε ο Σελινιώτης επαναστάτης αρχηγός Γ. Καντανολέων μετά την αποτυχία της επανάστασης του 1527-1528 κατά των Ενετών και ύστερα από προδοσία συνελήφθη και απαγχονίστηκε.

Χρέος μας είναι, τιμώντας τη μνήμη τους, να αποκαταστήσουμε την τιμή και την αξιοπρέπεια της πατρίδας μας και να την κάμομε ανεξάρτητη, κυρίαρχη και υπερήφανη χωρίς επιτροπείες και στυγνούς δανειστές.