Η καταγραφή των τοπωνυμίων

Η καταγραφή των τοπωνυμίων στο Σέλινο

Τα τοπωνύμια είναι  τα ονόματα  που έχουν οι διάφοροι τόποι, τα  βουνά, τα χωράφια, οι λίμνες, τα ποτάμια, οι χείμαρροι, οι βρύσες, οι ακτές, τα φαράγγια κτλ. Τις πιο πολλές φορές οι ονομασίες των διαφόρων τοποθεσιών προέρχονται από τη διαμόρφωση της περιοχής, από τη θέση της, από τα δέντρα ή την βλάστησή της ή από κάποιο άλλο χαρακτηριστικό της γνώρισμα. Επίσης από τα ονόματα των ιδιοκτητών, από κάποια γεγονότα ιστορικά και μη που έλαβαν χώρα εκεί, από τις παραδόσεις,  από υπάρχοντα ερείπια, από άγρια ζώα που ζουν στην περιοχή και άλλα.

Πάντως η ερμηνεία ενός τοπωνυμίου δεν είναι απλό θέμα. Μάλιστα πολλές φορές τα αρχικά ονόματα έχουν παραφραστεί, αφού είναι λέξεις μεταδιδόμενες από στόμα σε στόμα κατά τη διάρκεια των χρόνων. Ετσι πολλές φορές δεν είναι σίγουρο ποια ήταν η αρχική ονομασία.

Εκτός όμως από τα τοπωνύμια, στην Κρήτη υπάρχουν και πλήθος από  μικροτοπωνύμια. Είναι συνήθως μικρές αγροτικές ιδιοκτησίες, που τις γνωρίζουν μόνον οι κά­τοικοι της περιοχής.

Η σημασία της μελέτης των τοπωνυμίων και των μικρο - τοπωνυμίων σε μια περιοχή είναι μεγάλη γιατί έτσι μπορούμε να λάβουμε πολύτιμες πληρο­φορίες, που αφορούν την ιστορία, την μορφολογία, την γλώσσα, την Ψυχολογία, την θρησκεία, και τον πολιτισμό των ανθρώπων της περιοχής.

Για το θέμα της μελέτης των Κρητικών τοπωνυμίων έγινε το 1998 διήμερο επιστημονικό συνέδριο στο Ρέθυμνο, οργανωμένο από διάφορους επιστημονικούς φορείς και υπήρξαν εισηγήσεις από επιστήμονες από όλη την Κρήτη.

Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Γιάννης Καιροφύλας, που έπειτα από χρόνια έρευνας, κατάφερε να συγκεντρώσει πολλά τοπωνύμια και να γράψει το βιβλίο του «Τοπωνύμια της Αθήνας, του Πειραιά και των περιχώρων», τα τοπωνύμια τα κατατάσσει σε τέσσερις κατηγορίες.
Τα περιγραφικά
Τα λαογραφικά ή ηθογραφικά
Tα ιστορικά ή θρησκευτικά
Τα αρχαία τοπωνύμια

Η Κρήτη λόγω της θέσης της, γνώρι­σε την κατακτητική ορμή διαφόρων λαών. Ετσι είναι φυσικό να υπάρχουν πολλά  το­πωνύμια ενδιαφέροντα, στα οποία φαίνονται τα ίχνη και οι επιδράσεις, που άφησαν αυτοί οι κατακτητές.

Όμως τις περισσότερες φορές  αυτές οι ξένες λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν από τους Κρητικούς στις καθημερι­νές τους ομιλίες με τον χρόνο εξελληνίστηκαν. Ετσι πολλές τοποθεσίες  που είχαν π.χ. τουρκικά ονόματα είτε άλλαξαν τελείως είτε μεταβλήθηκαν οι καταλήξεις τους.

Γενικά όσο περνά ο χρόνος και αλλάζουν οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων, πολλές ονομασίες περιοχών ξεχνιούνται. Σε άλλες γίνονται αλλαγές γλωσσικές. Και σε άλλες γίνονται αντικαταστάσεις με νέες ονομασίες.

Ο Στέργιος Σπανάκης, γράφει ότι «το θέµα των τοπωνυµίων της Κρήτης πα­ρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιστορία της.» Επίσης ότι «Τα ονόµατα των οικισµών και τα τοπωνύµια γενικά είναι γρα­πτά, παραδοσιακά, διατηρητέα µνηµεία. Επιβάλλεται η διά του νόµου ακύ­ρωση όλων των µετονοµασιών των χωριών της Κρήτης. Είναι ακατανόητο να ζητά το κράτος από τον πολίτη να διατηρήσει την παραδοσιακή οικία του, ως µνηµείο διατηρητέο και το ίδιο να καταστρέφει και να διαγράφει τα πιο σπουδαία και ιστορικότατα µνηµεία της ιστορίας της Κρήτης.»

Κατά την περίοδο του 1950-1970 αλλά και μετά, παρατηρήθηκε  το  φαινόμενο, η ελληνική ύπαιθρος  να εγκαταλειφθεί από μεγάλο αριθμό κατοίκων της. Αυτοί μετέβησαν για εργασία και  εγκατάσταση  στις μεγάλες πόλεις της Ελ­λάδας, όπως την Αθήνα, την  Θεσσαλονίκη και αλλού,  αλλά και  σε χώρες του Εξωτερικού όπως στις ΗΠΑ, τον  Καναδά, την Αυστραλία, την  Γερμανία κτλ. Εχοντας φύγει για πολλά χρόνια από τα χωριά τους, οι άνθρωποι αυτοί ξεχνούν τις ονομασίες των διαφόρων τοποθεσιών. Ετσι τα  τοπωνύμια λησμονούνται και χάνονται.  Αλλά και η αλλαγή στον τρόπο ζωής των Ελλήνων τα τελευταία χρόνια, είχε σαν συνέπεια οι περισσότεροι νέοι να μην ζουν πλέον στην ύπαιθρο και να μην μαθαίνουν από το στόμα  των παλαιοτέρων τις ονομασίες των διαφόρων θέσεων.

Διαπιστώνοντας  λοιπόν σήμερα τη ραγδαία ερήμωση

της υπαίθρου, είναι επιτακτική ανάγκη , όσο ακόμη ζουν ηλικιωμένοι άνθρωποι που γνωρίζουν καλά τις διάφορες περιοχές με τα ονόματα τους, να καταγραφούν  τα τοπωνύμιά των διαφόρων περιοχών του Σελίνου  πριν να είναι πολύ αργά.

Η επιστημονική μελέτη των τοπωνυμίων και μικροτοπωνυμίων περιλαμβάνει δύο στά­δια: Στο πρώτο γίνεται προσεκτική καταγραφή και στο δεύτερο περιγραφή και ερμηνεία. Πάντως η αξία των καταγραφέντων τοπωνυμίων εξαρτάται από τον τρόπο συλ­λογής τους. Γιαυτό πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις οδηγίες των αρμόδιων επιστημονικών φορέων, όπως π.χ. του Κέντρου Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων της Ακαδημίας Αθηνών.

Την σημερινή εποχή έχουμε την δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε μέσα που παλαιότερα δεν υπήρχαν. Ετσι με την χρήση του διαδικτύου μέσω των ηλεκτρονικών υπολογιστών, μας δίνεται  μεγάλη βοήθεια στο έργο αυτό, της καταγραφής δηλαδή των τοπωνυμίων και μικροτοπωνυμίων μιας περιοχής σχετικά εύκολα.

Με το Google Εarth π.χ.,  μπορούμε να βλέπουμε όλες τις περιοχές της Γης με μεγάλη ακρίβεια. Αλλά και από την ιστοσελίδα http://www.ktimatologio.gr/ που έχει δημιουργηθεί από την Κτηματολόγιο ΑΕ,  μας δίνεται η δυνατότητα να δούμε με μεγάλη ακρίβεια  όλο τον Ελλαδικό χώρο.

Από ότι γνωρίζω στο Σέλινο  έχουν ήδη ασχοληθεί με το θέμα της καταγραφής των τοπωνυμίων και μικροτοπωνυμίων, σε λίγες όμως μόνο περιοχές του, μερικοί Σελινιώτες που είχαν την αγάπη αλλά και την δυνατότητα να ασχοληθούν με την περιοχή τους. Ο κ. Σταμάτης Αποστολάκης, που έχει ασχοληθεί με πλείστα θέματα που αφορούν το Σέλινο,  έχει ασχοληθεί με τα τοπωνύμια στην περιοχή του Πελεκάνου και έχει εκδώσει και σχετικό βιβλίο. Πιθανόν να έχει ασχοληθεί και με άλλες περιοχές.

Ο καθηγητής του πανεπιστημίου  κ. Ευτ. Τωμαδάκης, όπως  έμαθα φέτος σε συνέδριο της ΙΛΑΕΚ στην Κάνδανο, κατέγραψε τα τοπωνύμια στην Σκάφη. Ο δε Γεώργιος Σειστάκης είχε κάνει σειρά δημοσιευμάτων, πριν από πολλές δεκαετίες στο περιοδικό Κρητική Εστία, του οποίου για χρόνια ήταν εκδότης και διευθυντής ο Ιδομενέας Παπαγρηγοράκης από το Ροδοβάνι. Στα δημοσιεύματα αυτά έχει ασχοληθεί με τα τοπωνύμια μερικών χωριών του Σελίνου, όπως π.χ. με το Επανωχώρι το έτος 1969.

Βέβαια αυτό που αποτελεί πρόβλημα σε παλαιές δημοσιεύσεις είναι ότι ναι μεν αναφέρονται οι τοποθεσίες και δίνονται ερμηνείες για την σημασία τους, αλλά δεν συνοδεύεται η εργασία από χάρτη που να δείχνει την θέση των τοποθεσιών αυτών, ώστε να μπορεί σήμερα κάποιος αμέσως να ξέρει  που ακριβώς βρίσκονται. Τότε βέβαια δεν υπήρχαν τα μέσα που σήμερα υπάρχουν.

Πιθανόν να υπάρχουν και από άλλους καταγραφές που δεν γνωρίζω.

Πιστεύω ότι πρέπει όλοι όσοι έχουν την δυνατότητα να βοηθήσουν, να το κάνουν,  ώστε να καταγραφούν, σε όλο τον νέο δήμο Καντάνου-Σελίνου,  τα τοπωνύμια και τα μικροτοπωνύμια του, ώστε να μην χαθούν, όταν θα έχουν πεθάνει οι ηλικιωμένοι άνθρωποι που σήμερα ζουν και τα γνωρίζουν, πολύτιμες πληρο­φορίες που αφορούν την ιστορία, την μορφολογία, την γλώσσα, την Ψυχολογία, την θρησκεία, και τον πολιτισμό των ανθρώπων της περιοχής. Η εργασία αυτή δεν μπορεί να γίνει από ένα η από λίγα άτομα, αλλά από πολλά, και κατά το δυνατόν από ένα σε κάθε χωριό. Ηδη σε μερικά  χωριά του νέου δήμου Καντάνου - Σελίνου έχουν εκδηλώσει την επιθυμία να βοηθήσουν άνθρωποι που αγαπούν το τόπο τους  και πιστεύω ότι αυτό θα γίνει σε όλα τα χωριά. Βέβαια η επεξεργασία πρέπει να γίνει από τους ειδικούς (δηλαδή τους φιλόλογους και άλλους) που από το Σέλινο κατάγονται αρκετοί.

Παρουσιάζεται ένα παράδειγμα με εμφάνιση τοπωνυμίων από το χωριό Μονή Σελίνου, όπως είναι περασμένα στον χάρτη της περιοχής. Στην κάθε περιοχή έχει τοποθετηθεί μία κίτρινη καρφίτσα με το όνομα της. Εκτός από το όνομα της περιοχής παρέχεται η δυνατότητα να μπεί και κείμενο.

Γράφτηκε από τον Λουκά Μπασιά